نکات پزشکی پیرامون نماز

مجموعه ای که تحت عنوان “ چهل نکته پزشکی پیرامون نماز “ پیش روی شماست ، کوششی ناچیز و حرکتی کوچک در جهت هدفی بزرگ است ، که آن هدف بزرگ همانا اثبات همسویی “ علم و دین ” است ..

نکات پزشکی پیرامون نمازـ دکتر مجید ملک محمدی

بسم الله الرحمن الرحیم

العلم علمان ، علم الابدان و علم الدیان    ( پیامبر اکرم (ص)) 

پیشگفتار

مجموعه ای که تحت عنوان “ چهل نکته پزشکی پیرامون نماز “ پیش روی شماست ، کوششی ناچیز و حرکتی کوچک در جهت هدفی بزرگ است ، که آن هدف بزرگ همانا اثبات همسویی “ علم و دین ” است .

 در جهان امروز گروهی از مردمان ( از جمله مردم ممالک غرب ) با پیشرفت روز افزون و حیرت بر انگیز علوم مختلف و با مشاهده توانایی های بی حد و حصر علم در گره گشایی از مشکلات بشری ، اصالت محض را به “ علم ” داده اند و آن را بعنوان تنها راه نجات خویش برگزیده اند .

 در مقابل در طول تاریخ همواره مردمان دیگری نیز وجود داشته اند که “ دین ” را برای برخوررداری از زندگی سعادتمندانه ، کافی دانسته اند و با بی اهمیت جلوه دادن همه مسائل دنیایی از جمله حتی “ علم ” در اعتقادات خویش اصالت مطلق را به “ دین ” بخشده اند .

از جمله پیروان این عقیده نیز می توان به رهبران مذهبی کلیسای کاتولیک در قرون وسطی ، اشاره نمود .

اما در این میان آیین مقدس اسلام و بخصوص شکل حقیقی آن یعنی مکتب “ تشیع ” ، “ علم و دین ” را بعنوان دو بال نیرومند برای پرواز انسان ، به سوی کمال مطلق خویش که همانا نزدیک شدن به مرزهای عصمت و تخلق به اخلاق الهی در سایه قرب به حضرت حق است ، معرفی می کند و پرداختن به هر یک بدون توجه به دیگری را آفتی برای سعادت و نیکبختی انسان ، به حساب می آورد .

به این ترتیب همان قدر که عالم بی دین مسبب بدبختی خود و دیگران است ، جاهل مقدس مآب نیز موجبات خسارت در دنیا و آخرت را برای خود و اطرافیانش فراهم می آورد.

 این سخن مولای متقیان جهان و پیشوای شیعیان حقیقی ، حضرت علی (ع) است که می فرمایند :

 العلم و الدین توامان ، اذا افترقا احترقا

 “ علم و دین پییوسته با یکدیگرند و هر گاه جدای از هم شدند ، آتش افروز خواهند بود . اما نکته بسیار مهمی که در این میان هرگز نباید آن را فراموش کرد ، نقصان علم نسبت به دین است ، چرا که “ دین ” توسط آفرینشگر و خالق توانای هستی وضضع شده است که هم او آگاه و مسلط بر همه جزئیات و ظرایف آفرینش است و همه آنچه که برای سعادت و نیکبختی انسان در دنیا و آخرت لازم است ، بهتر از هر کس دیگری می داند ، اما “ علم ” حاصل مجاهدات و تلاشهای پی گیر “ انسان ” برای آگاهی یافتن به اسرار آفرینش و ارائه راه حل برای مشکلات و نابسامانیهای زندگی بشری است .

بر این اساس“ علم ” راهی را می پیماید که در انتهای آن راه “ دین قرار گرفته است و هر روز که جانفشانیهای بشر در راه گشودن اسرار علمی حیات به نتیجه ای جدیدتر می رسد ، صحت و کمال دستورات دین ، آشکار تر می گردد .

بدین ترتیب بشریت وظیفه دارد با ابراز قدرتمندی که “ علم ” در اختیار او قرار می دهد و در راه روشن و صراط مستقیمی که “ دین ” فرا راهش گذاشته است حرکت کند  و مدارج کمال را مرحله به مرحله طی نماید .

بی شک در این مسیر سرانجام انسان به درجه ای خواهد رسید که در یک نگاه توحیدی “ علم و دین ” را با یکدیگر “ یکی ” خواهد دید و متوجه خواهد شد که هر حقیقتی که “ علم ” به طور مسلم بر آن دست یافته است از جمله همان حقایقی است که “ دین ” در کاملترین شکل خود یعنی “ اسلام ” و دقیق ترین تعبیر آن یعنی “ تشیع ” از آن سخن گفته است .

 در این مورد خیلی جالب است که بدانیم در دیدگاه توحیدی حاکم بر سراسر قرآن ، حتی یکبار کلمه “ علوم ” یا کلمه “ ادیان ” در آیات شریفه این کاملترین کتاب سعادت به کار نرفته است ، بلکه هر چه هست سخن از “ علم ” است و “ دین ” . بدین معنا که در دیدگاه آفریدگار یگانه ، تنها “ یک علم ” و تنها “ یک دین ” وجود دارد و در مکتب توحید این هر دو نیز با هم ، همسو و یکسان هستند . با این توضیحات ، هر گاه فرمانی از طرف دین صادر شود و لو این که فرمان در نگاه اول یک “ عبودیت محض ” و یک “ اطاعت صرف ” به نظر برسد ، اما چنانچه بشر با ابزار نیرومند علم ، در آن فرمان ، تفکر و تامل نماید ، قطعا به تاییدات علمی و عقلی متعددی ، حول و حوش آن خواهد رسید ، چرا که : کل حکم به الشرع حکم به العقل .

و بدین وسیله نه تنها ایمان انسان نسبت به الهی بودن فرامین دین تقویت می شود و سایر فرامین دین که که احیانا بدلیل نقص نسبی علم و محدودیت دایره عقل انسان ، هنوز توجیه قابل قبولی پیدا نکرده اند ، مورد قبول و اطاعت کامل انسان قرار می گیرد ، بلکه خط مشی انسان در جریان پژوهش ها و مطالعات علمی به طور دقیق روشن می گردد.

اما در میان علوم مختلفی که باید پیوسته در کنار دین ، حرکت کنند ، “ علم پزشکی “ به خاطر دیدگاههای خاص و منحصر به فرد آن نسبت به مسائل انسانی ، از اهمیت بسیار زیادی ، برخوردار است .

این سخن پیشوای بزرگ شیعه ، حضرت امام رضا (ع) است که فرمودند :

“ من لم یعرف الهیئه و الالتتشریح ، فهو عنین فی معرفته الله ”

 “ هر کسی که نجوم و آناتومی نداند ، در خداشناسی ناتوان است ”.

به قول “ امام محمد غزلی ” ( در کتاب جواهر القرآن ) مفهوم آیات شریفه الهی : “ یا ایها الانسان ما غرک بربک الکریم ، الذی خلقک فسویک ، فعدلک ، فی ای صوره ما شاء رکبک ”.

 آن طور که باید بر مسلمانان آشکار نبود ، تا زمانیکه دانشمندان اسلامی ، در عصر شکوفائی علمی خود ، به تشریح اجزای بدن انسان پرداختند .

آری ! همانطور که مفهوم آیات شریفه سوره مومنون آنجا که مراحل خلقت انسان ، بیان شده است و از “ نطفه و علقه و مضغه ” سخن به میان آمده است یا آنجا که از تاریکیهای سه گانه رحم سخن گفته شده است ، جز تا زمانی که جنین شناسی پزشکی ، به این اسرار شگرف پرداخت ، روشن نشد ، و عظمت متحیر کنندهکلام خداوند در آغاز سوره مبارکه قیامت ، آن جا که انسان را به تفکر در عظمت نوک انگشتان دستش ، فراخوانده شده است ، جز تا زمان پیشرفت های پزشکی بشر در اوایل قرن بیستم آشکار نشد . یعنی زمانیکه “ گالتون ” ثابت کرد اثر برجسستگی های نوک انگشت در دو انسان مختلف ، در سرتاسر دنیا ، تنها زمانی ممکن است اندکی به یکدیگر شبیه شوندد که جمعیت کنونی دنیا ، 13 برابر میزان فعلی شود ، یعنی از 5 میلیارد نفر به حدود 64 میلیارد نفر برسد !

یا زمانی بشر متوجه اهمیت آیات شریفه سوره لقمان و بقره درباره تغذیه کودک با شیر مادر تا دو سال گردید ، که دانش پزشکی موفق به شکافتن ریزترین اجزای شیر مادر گردید ، و متوجه شد که ضروری ترین ماده برای سلامتی جسمی و روانی انسان “ شیر مادر ” است .

از جمله این قبیل شواهد مسیر پزشکی در آیات قرآن ، بسیار می توان یافت ، که اگر به آن مجموعه غنی و بی نظیر سخنان معصومین (ع) و آراء حکمای الهی و به طور کلی مبانی فقه شیعه را نیز اضافه نماییم متوجه عظمت شگرف و لایتناهی دستورات اسلامی در پرداختن به مسائل جسمی و پزشکی انسان ، خواهیم شد.

بعلاوه ، به مدد دانش پزشکی ،می توان به درک بهتری نسبت به مسائل گوناگون اسلامی ، از جمله گرایشات غنی فلسفی آن رسید . بعنوان مثال تحقیق در مبانی موجود در فلسفه قدرتمند حکیم ملاصدرا (ره) از جمله عبارت مشهور او در بیان ماهیت انسان “ جسمانیه الحدوث و روحانیه البقاد ” چنانچه با آگاهی از فرآیندهای موجود در دستگاه مغز و اعصاب انسان و وضعیت ناقل های عصبی موجود در آن ، صورت پذیرد ، بسی قابل فهم تر و گویاتر خواهد بود .

با این اوصاف بی سبب نیست که در فرمایش گهر بار حضرت رسول اکرم (ص) که در آغاز سخن به آن اشاره کردیم و از قول حضرت علی (ع) نیز نقل شده است ، “ علم پزشکی ” همپایه با “ علم دین ” معرفی شده است .

اما روشن است وقتی که حتی در کوچکترین مسائل اسلامی جنبه های عمیق و پربار پزشکی ، بوضوح ، خودنمایی می کنند ، حضور این جنبه ها ، در اساسی ترین فرامین اسلامی مثل “ نماز ” می تواند تا چه حدی واضح و در جریان باشد .

حقیقت این است که 40 نکته پزشکی در مورد فواید نماز ، در مقابل فواید پزشکی بسیار متعدد این فریضه الهی ، عدد بسیار بسیار کوچکی است و تنها زمانی بشر به کشف این فواید متعدد نزدیک می شود که به پیشرفتهای عظیم دیگری دست یابد و به مدد آن پیشرفت ها از اسرار و ظرافتهای بی نهایت نماز پرده بردارد .

اما با این وجود ، این حقیر سر تا پا تقصیر ، نگارنده سطور علیرغم دانش اندک ، توانائی ناچیز ، قصور فهم و قلم شکسته ام ، عزم خطر کردم و با امید برخورداری از لطف بیکرانه الهی و با آرزوی جلب توجه حضرت صاحب الزمان (عج ) ، به غواصی در بحربیکرانه نماز پرداختم ، شاید که توشه کوچکی “ به قدر تشنگی ” از اقیانوس بی نهایت معارف نماز ، فراهم آورم ، که به قول سعدی شیرین سخن :

به راه بادیه رفتن ، به از نشستن باطل                        که گرمراد نیابم ، به قدر وسع بکوشم

و در این مجموعه نوشتار ، با وجود آشفتگی ذهن و قلمم ، “ رضایت یار ” را در راه

بر پایی ملکوتی ترین فریضه اش “ نماز” خواهان بوده ام ، که بازهم سعدی شیراز فرموده است :

دوست دارد یار این آشفتگی                             کوشش بیهوده به از خفتگی

بدین ترتیب کتاب “ 40 نکته پزشکی پیرامون نماز ” که در آن به تطبیق برخی جنبه های نماز با مطالب و نقطه نظرات پزشکی پرداخته شده است ، در مقابل شما عزیزان است .

این مجموعه برای نخستین بار در روزنامه محلی “ کرمان امروز ” در استان کرمان ، انتشار یافت و مورد استقبال همه جانبه همشهریان عزیزم ، یعنی مردم مسلمان کرمان قرار گرفت ، بعلاوه پس از چاپ 12 شماره آن ، مورد قبول هیأت داوران ستاد مرکزی نماز واقع شد و عنوان مقاله برگزیده مطبوعاتی کشور را در نخستین جشنواره نماز و مطبوعات به خود اختصاص داد .

با این وجود نویسنده توجه دارد که بسیاری از نکات این مجموعه شاید به نظر متفکران و صاحبنظران ، فاقد عمق و غنای لازم برای وارد شدن در مسیر هدفی اینن چنین بزرگ و متعالی ، یعنی شناساندن معارف نماز باشد و چه بسا که از نظر این بزرگواران ، برخی از مطالب کتاب تا حدودی سطحی و سست به نظر برسد . 

در این مورد ضمن این که از همه این صاحبنظران ، مصرانه تقاضای انتقاد و راهنمایی دارم ، به این نکته مهم نیز توجه می دهم که در نوشتن این مطالب سعی بر این بوده است که زبان علم به زبانی ساده و روان و قابل فهم برای همگان نزدیک شود و این مجموعه برای همه اقشار جامعه ، در همه سطح قابل استفاده گردد . ضمن این که ماهیت علمی موضوعات نیز خدشه دار نشود و به صحت علمی آن نیز لطمه ای وارد نیاید .

بر این اساس ضمنا به آن خاطر که ، آن چه در مورد نماز گفته شده است ، بعنوان ادعاهای یک فرد متعصب مذهبی ، تلقی نشود ، به همه منابع علمی که در نوشتن این مقالات ، از آن استفاده نموده ام در پاورقی ها ، اشاره شده است .

نکته قابل ذکر دیگر این که شماره های پایانی این مجموعه نوشتار ، در دیدگاه نویسنده از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است و چه بسا که فهم کاملتر موضوعات مورد بحث در این مقالات کوتاه ، با عنایت کافی به مضامین نکات پایانی آن ، ممکن باشد .

همچنین با توجه به این که برای وفادار ماندن به اصل مقالات ترتیب و ترکیب نکات ، در این کتاب ، دقیقا مشابه همان ترتیب و ترکیبی است که در مطبوعات به چاپ می رسیده است ، از این جهت ممکن است مطالب گهگاه واجد انسجام و تسلسل درونی لازم ، به نظر نیایند ، که از این بابت عذرخواهی می نمایم و امیدوارم که خوانندگان عزیز پس از مطالعه کل کتاب و با قضاوت کلی در مورد مطالب آن ، در ذهن خود بدین تسلسل و انسجام ، دست یابند .

اما در سطور پایانی این پیشگفتار لازم است ، نکته بی نهایت مهمی که در طول کتاب نیز بدان اشاره شده است یادآوری نمایم که آنچه در این کتاب یا مطالب مشابه ، در مورد فواید علمی نماز گفته می شود . همگی دربرگیرنده بعد کوچکی از ابعاد متعدد نماز است و پرداختن به فواید دنیوی و مزایای مادی نماز ، هرگز نباید انسان را از توجه به دریاهای نور و معنویت همراه با نماز ، غافل کند . و بر این اساس باید مراقب بود که توجه به مزایای پزشکی نماز و این قبیل مقولات ، تنها بعنوان ت

أییدات علمی و دنیایی بر این عبودیت محض شود و خدای نکرده ، حدود فواید و مزایای این فرضیه نورانی ، در حد خاک و دنیا باقی نماند و حکایت آن گروه گمراه که نماز را به یک نوع ورزش سوئیسی تشبیه کرده بودند و دل خوش داشتند که فلسفه نماز را دریافته اند، نشود .

به هر حال با عظمت و گستردگی بیکرانه ای که این حقیر ، در مورد نماز سراغ دارم و با وجود رحمت لایتناهی که می دانم پروردگار عالم ، بر سر یک نمازگزار حقیقی و در مطبوعات یک “ اقامه کننده نماز ” فرود می آورد ، چنانچه بر اثر خواندن این مقالات در مطبوعات و حالا به صورت این کتاب “ یک نفر ” آری تنها یک نفر ، دگرگون شود و نماز خود را به آن نماز در این وادی شکوهمند معصومین (ع) و اولیاء الهی است ، قدمی نزدیک تر نماید و مرا نیز در این وادی شکوهمند از دعای خیر خویش بی نصیب نگذارد ، بی شک این حقیر به اجر رسیده است و از نصیب خود خرسند است . ای کاش که این گونه باشد.

در خاتمه بر خود لازم می دانم تا از همه کسانی که مرا در تدوین مجموعه مطالب این کتاب ، یاری کرده اند ، کمال تشکر و قدردانی را بنمایم . بخصوص از “ حضرت حجه الاسلام و المسلمین ” ، حاج شیخ محسن قرائتی ” ، سردار بزرگ کاروان نماز ، و اعضای محترم ستاد مرکزی اقامه نماز که تشویق های پدرانه و برادرانه شان در طی سمینارهای گذشته نماز ، همواره دلگرم کننده این حقیر در ادامه راه بوده است ، همچنین معلم عزیزم ، جناب آقای یحیی فتح نجات سر دبیر محترم روزنامه “ کرمان امروز ” که با امکانات محدود اما پر برکت خود برای نخستین بار ، با آغوش باز از این مجموعه مقاله ، استقبال نمودند و نیز دوست و برادر بزرگوارم ، جناب آقای محمد علی کردی . مدیر محترم انتشارات معارف که علیرغم مشغله بسیار با شوقی سرشار برای خدمت به نماز ، نشر این کتاب را صادقانه قبول فرمودند ، صمیمانه تشکر و تقدیر نمایم و برای همه این عزیزان ، دعای سالار شهیدان ، حضرت امام حسین (ع) را در حق ابوثمامه صائدی ، تکرار نمایم که :

 “ جعلک الله من المصلین ”

 والسلام ـ التماس دعا                            

 تیر ماه 1276 هجری شمسی ـ مجید ملک محمدی

پي نوشته ها :

-1ترجمه فارسی روانپزشکی کاپلان ـ سادوک ، دکتر نصرت اله پور افکاری ـ جلد سوم صفحه111.

-2 در مورد خواب REM و ویژگیهای آن مطلب از : “ روانپزشکی کاپلان ـ سادوک ” ترجمه فارسی دکتر پور افکاری اقتباس شده است .

منبع:http://paradise-key-fa.blogfa.com